Günümüzde çok yaygın olan, sık sık karşılaştığımız, farklı bölgelerde karşımıza çıkan öldürücü bir hastalık olan kanseri irdeleyeceğiz. Kanser nedir, nasıl korunmalı birlikte okuyalım...
Kanser Nedir?
Kelime anlamı olarak kanser, bir organ veya dokudaki hücrelerin düzensiz olarak bölünüp çoğalmasıyla beliren kötü urlara denir. Genel anlamda ise kanser vücudumuzun çeşitli bölgelerindeki hücrelerin kontrolsüz çoğalması ile oluşan 100'den fazla hastalık grubudur. Çok çeşitli kanser tipleri olmasına rağmen, hepsi anormal hücrelerin kontrol dışı çoğalması ile başlar. Tedavi edilmez ise ciddi rahatsızlıklara, hatta ölüme dahi neden olabilir.
Kanser (cancer) terimi, tıbbın babası olarak bilinen Yunan fizikçi Hippocrates (MÖ 460-370) tarafından oluşturulmuştur. Hippocrates carcinos ve carcinoma terimlerini ülser oluşturan ve ülser oluşturmayan tümörler için kullanmıştır.
Normal Bir Hücre Nasıl Kansere Dönüşür?
Bütün kanser tipleri vücudun temel yaşam ünitesi olan hücrelerimizden gelişirler. Kanseri anlamak için normal hücrelerin nasıl kansere dönüştüğünü bilmek faydalı olacaktır.
Vücudumuzdaki sağlıklı hücreler bölünebilme yeteneğine sahiptirler. Ancak, kas ve sinir hücrelerinde bu özellik bulunmaz. Ölen hücrelerin yenilenmesi ve yaralanan dokuların onarılması amacıyla bu yeteneklerini kullanırlar. Yaşamın ilk yıllarında hücreler daha hızlı bölünürken, erişkin yaşlarda bu hız yavaşlar. Fakat hücrelerin bu yetenekleri sınırlıdır, sonsuz bölünemezler. Her hücrenin hayatı boyunca belli bir bölünebilme sayısı vardır. Sağlıklı bir hücre ne kadar bölüneceğini bilir ve gerektiğinde ölmesini de bilir. Buna apoptosis yani hücrenin programlı ölümü denir. Normalde vücudun sağlıklı ve düzgün çalışması için hücrelerin büyümesi, bölünmesi ve daha çok hücre üretmesine gereksinim vardır. Bazen buna rağmen süreç doğru yoldan sapar, yeni hücrelere gerek olmadan hücreler bölünmeye devam eder. Bilincini kaybetmiş kanser hücreleri, kontrolsüz bölünmeye başlar ve çoğalırlar. Fazla hücrelerin kütleleri bir büyüklük veya tümör oluştururlar.
Hücrelerin merkezinde çekirdek içinde hücrenin ve organizmanın genetik bilgisinin saklandığı elektron mikroskobu ile de görüntülenebilen DNA olarak adlandırılan mikroskobik iplikçikler mevcuttur. DNA hücrenin normal fonksiyonlarını görmesi için gereklidir. Kanserli hücreler bu DNA iplikçiğindeki hasardan dolayı oluşur. Hücrenin normal yaşam siklusunda DNA hasarı olsa da hücre ya bunu onarır ya da ölür. Kanserli hücrelerde hasarlanmış DNA onarılamaz ve kontrolsüz çoğalma başlar. DNA çevresel etkenler (kimyasallar, virüsler, tütün ürünleri veya aşırı güneş ışını vs gibi) nedeniyle hasar görebilir. Kanser hücreleri birikerek tümörleri oluştururlar. Tümörler iyi huylu veya kötü huylu olabilirler. İyi huylu tümörler kanser değildir. Bunlar sıklıkla alınırlar ve çoğu zaman tekrarlamazlar. İyi huylu tümörlerdeki hücreler vücudun diğer taraflarına yayılmazlar. En önemlisi iyi huylu tümörler nadiren hayatı tehdit ederler. Kötü huylu tümörler kanserdir. Kötü huylu tümörlerdeki hücreler anormaldirler ve kontrolsüz ve düzensiz bölünürler. Bu tümörler normal dokuları sıkıştırabilirler, içine sızabilirler ya da tahrip edebilirler. Eğer kanser hücreleri oluştukları tümörden ayrılırsa, kan ya da lenf dolaşımı aracılığı ile vücudun diğer bölgelerine gidebilirler. Gittikleri yerlerde tümör kolonileri oluşturur ve büyümeye devam ederler. Kanserin bu şekilde vücudun diğer bölgelerine yayılması olayına metastaz adı verilir.
Peki bu illetten nasıl korunmalıyız?
Tütün ürünleri kullanmayın.
Herhangi bir tür tütün kullanmak sizin yolunuzu kanserle çakıştırır. Sigara; akciğer, ağız, boğaz, gırtlak, pankreas, mesane, rahim ağzı ve böbrek kanseri gibi birçok kanser türüyle ilişkilendirilmiştir. Tütün çiğnemek ağız boşluğu ve pankreas kanseri ile ilişkilendirilmiştir. Tütün kullanmasanız bile, pasif sigara dumanına maruz kalmak akciğer kanseri riskinizi artırabilir.
Tütünden kaçınmak veya bırakmaya karar vermek, verebileceğiniz en önemli sağlık kararlarından biridir. Ayrıca kanserden korunmanın da en önemli parçasıdır. Tütünü bırakmak için yardıma ihtiyacınız varsa, doktorunuzdan sigara bırakma ürünleri ve bırakma ile ilgili diğer stratejileri öğrenin.
Sağlıklı bir beslenme şekli edinin.
Markete gittiğinizde ve yemek yerken sağlıklı seçimler yapmak kanserden korunmayı garanti edemese de, riskinizi azaltmanıza yardımcı olabilir. Bu önerileri göz önünde bulundurun:
Bol miktarda sebze ve meyve yiyin. Beslenme şeklinizi meyve, sebze ve tahıl ve fasulye gibi bitkisel kaynaklı besinler üzerine şekillendirin.
Obeziteden kaçının. Rafine şeker ve hayvansal kaynaklardan elde edilen yağların da dahil olduğu yüksek kalorili besinleri azaltarak daha hafif ve daha yağsız yiyin.
Alkol almayı seçiyorsanız, bunu ölçülü yapın. Göğüs, kolon, akciğer, böbrek ve karaciğer kanseri dâhil olmak üzere çeşitli kanser türleri riski, içtiğiniz alkol miktarına ve düzenli olarak alkol aldığınız sürenin uzunluğuna bağlı olarak artar.
İşlenmiş et tüketiminizi sınırlayın. Dünya Sağlık Örgütü’nün kanser kuruluşu olan Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı’nın bir raporu, fazla miktarda işlenmiş et yemenin belirli kanser türlerine yakalanma riskini az da olsa arttırdığı sonucuna vardı. İlaveten, sızma zeytinyağı ve karışık çerezlerle destekli Akdeniz tipi beslenme düzeni takip eden kadınların meme kanseri riski azalabilmektedir. Akdeniz tipi beslenme çoğunlukla meyve ve sebzeler, tahıllar, baklagiller ve çerez gibi bitki esaslı gıdalar üzerine odaklanmaktadır. Akdeniz tipi beslenmeyi seçenler, zeytinyağını tereyağına ve balığı kırmızı ete tercih ederler.
Sağlıklı bir kiloda kalın ve fiziksel olarak aktif olun.
Sağlıklı bir kilonun korunması göğüs, prostat, akciğer, kolon ve böbrek kanseri gibi çeşitli kanser türlerine yakalanma riskini azaltabilir.
Fiziksel aktivite de faydalıdır. Kilonuzu kontrol etmenize yardımcı olmasına ilaveten fiziksel aktivite kendi başına meme kanseri ve kolon kanseri riskini düşürebilir.
Herhangi bir miktarda fiziksel faaliyete katılan erişkinler bazı sağlık faydaları kazanır. Fakat sağlığınıza önemli fayda sağlamak için, haftada en az 150 dakika ılımlı aerobik aktivite veya haftada 75 dakika kuvvetli aerobik fiziksel aktivite yapmaya çalışın. Ilımlı ve kuvvetli aktivitenin bir karışımını da yapabilirsiniz. Genel hedef olarak, günlük rutininize en az 30 dakikalık, daha fazlasını yapabiliyorsanız daha iyi, fiziksel aktiviteyi dahil edin.
Kendinizi güneşten koruyun.
Deri kanseri en yaygın ve en korunabilir kanser türlerinden biridir. Şu ipuçlarını deneyin:
Öğle güneşinden kaçının. Güneş ışınlarının en kuvvetli olduğu sabah 10 ile 16 arasında güneşten kaçının.
Gölgede kalın. Dışarıda olduğunuzda mümkün oldukça gölgede kalın. Güneş gözlükleri ve geniş kenarlı bir şapka da yardımcı olur.
Maruz kalan yerlerinizi kapatın. Mümkün olduğunca cildinizin çoğunu örten, sıkı dokunmuş, bol kıyafetler giyin. Pastel veya beyazlatılmış pamuktan ultraviyole radyasyonu daha çok yansıtan parlak veya koyu renkleri tercih edin.
Güneş kremini esirgemeyin. Açık havada olduğunuzda bol miktarda güneş kremi kullanın ve sık sık tekrarlayın.
Solaryum ve güneş lambaları ile bronzlamaktan kaçının. Bunlar doğal güneş ışığı kadar zararlıdır.
