Bu şehrin değerlerine maalesef yeterince sahip çıkmıyoruz. Bırakın sahip çıkmayı birçoğunun adını dahi bilmiyoruz.
Bundan tam 31 yıl önce bugün aramızdan ayrılan Leman Hanım (Tomsu) yukarıdaki cümleme iyi bir örnek.
Kimdir bu Leman?Hanım?
Prof. Dr. Leman Tomsu.
Keşke, Kayseri Halkevi olarak yapılan ve sonradan (halen de)? Büyükşehir?Belediyesi Şehir?Tiyatrosu olarak hizmet veren binanın uygun bir yerine ?Bu binanın müellif mimarı Prof. Leman Cevad?Tomsu Kimdir´ diye bir levha assaydık. Tiyatro binasına girenlerin birkaçı bile okusa, bu topraklarda doğmuş, ülkemizin örnek kadınlarından biri olan Leman Hanım´ı tanımış olurlardı...
Prof. Dr. Leman Cevad Tomsu, ülkemizin ilk kadın mimarıdır. Yani Türkiye´nin ilk kadın mimarı. Sizce bunun bir anlamı yok mu?
Prof. Neslihan Türkün Dostoğlu ve Prof. Özlem Erdoğru Erkaslan Mimarlık?Dergisi´nin 2104´ deki nüshasında ?Leman Cevat Tomsu: Türk Mimarlığında Bir Öncü 1913-1988´ başlıklı güzel bir çalışma yayınlamışlar.
O çalışmadan da bazı pasajlar alarak Leman Hanım´ın kim olduğunu izninizle aktarmak istiyorum.
Kayseri ve çevresi, Osmanlı döneminde İmparatorluğun ?Yapı ustalarını yetiştiren şehir´ olarak bilinir. Şehrimizin etrafındaki taş ocakları şüphesiz bunda en önemli etkendir.
Leman Hanım, İmparatorluğun yapı ustalarını yetiştiren, Müslüman, Rum ve Ermeni sakinleri ile Kayseri´nin örnek köylerinden biri olan Tavlusun´lu bir ailenin çocuğudur. Leman Hanım, babası Cevat?Bey´in memuriyeti nedeniyle İstanbul´ a ikamet ettiği bir esnada 7 Haziran 1913´de dünyaya gelmiş.
Cevat Bey´in önce orduda asker, sonra denizcilik işletmelerindeki memuriyeti dolayısıyla Tomsu ailesi yurdun muhtelif illerinde görev yapmış; ama aile kökleri ile yani dede toprakları ile bağını hiç bir zaman kopartmamış. Yeri gelmişken ifade edelim,?Leman?Hanım´ın babası Cevat Bey Milli Mücadele´ye verdiği katkılar nedeniyle, İstiklal?Madalyası taşıyan değerli bir isim.
Leman Hanım´ın büyük dedesi Mehmet?Ali Bey, Osmanlı´nın önemli hattat ve nakkaşlarından biridir. 1869 yılında Kayseri Belediyesi´nin kurulması ile birlikte, ilk belediye başkanı Mollaoğlu Mustafa Ağa´dan sonra, 1881´de Kayseri Belediye Başkanı olmuş ve bu görevini tam 10 yıl, yani 1891´e kadar sürdürmüştür.
Leman Cevat, Kayseri Belediye Başkanı Mehmet?Ali Bey´in üç kız çocuğundan biri olan Nuriye Hanım´ın torunu olarak dünyaya gelmiştir. Zehra ve Ayşe adlı iki kızı bulunan Nuriye Hanım (Şatır) Tavlusunlu hemşerileri Cevat?Bey ve Halil Rıfat?Bey´le (Kafescioğlu) evlendirilmiştir.
Cevat?Bey aslında Halil?Rıfat?Bey´in amcasıdır. Her iki isim aynı zamanda iki kız kardeşle evlenmekle kalmamış, Halil?Rıfat Bey´ in Birinci Dünya Savaşı´nda şehit düşmesi sonucunda doğacak kalabalık bir ailenin de temelini atmıştır.
Leman Cevat´ın ailesi Şatırlar olarak bilinmekle birlikte, evlilik yoluyla Kafescioğlu sülalesi ile akraba olmuşlardır. 1934´de soyadı kanunun çıkması ile genç bir mimar olan Leman Hanım babası Cevat Bey´e rica ederek, Şatırlar veya Kafescioğlu soyadını almayıp, ?Tomsu´ soyadını istemiştir. Tomsu, Tavlusun?Köy Meydanı´nın adıdır.
Babasının memuriyeti ve farklı illerde görev yapması nedeniyle Leman Cevat 5 yaşında iken, Erenköy Kız Lisesi´nin yatılı bölümü ana sınıfına gönderilmiş. 16-17 yaşına kadar burada okuyan ve liseden mezun olan Leman Cevat, 1929-1930 güz döneminde Güzel?Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü´ne kayıt yaptırmıştır.
O dönemde ülkemizde mimarlık eğitimi veren iki okuldan biri olan Güzel?Sanatlar?Akademisi Yüksek?Mimarlık?Şubesi´ndeki 25 öğrenciden ikisi kızdır. Bunlardan biri de Leman?Cevat´tır.
1934´de Türkiye´nin ?İlk?Kadın Mimarı´ olarak mezun olan ve soyadı kanunun çıkması ile birlikte ?Tomsu´ adını da alan Leman Hanım 1935 yılında İstanbul?Belediyesi´nin İmar Müdürü olmuş. Bir süre sonra, (1937-38) Almanya´da bulunan abisi Hakkı Tomsu´nun yanına giden Leman Tomsu burada da Almanya´nın ünlü mimarları ile yakın çalışma içerisinde bulunmuş ve 1941´e kadar İstanbul?Belediyesi İmar?Müdürlüğü görevini sürdürmüştür.
Leman?Tomsu, İstanbul?Belediyesi´nden ayrıldıktan sonra (1941) Yüksek?Mühendis?Mektebi´nde hoca olarak göreve başlamıştır. Burası kısa süre sonra, İstanbul?Yüksek?Mühendis Okulu, 1944´de de İstanbul?Teknik?Üniversitesi adını almıştır. Bursa Evleri Projesi ile 1942´de doçent, 1955´de de profesör ünvanını alan Leman Tomsu, 1981 yılına kadar İstanbul?Teknik?Üniversitesi´nde binlerce öğrenci yetiştirmiş, yurt genelinde yüzlerce projeye imza atmıştır. Kendisinin tek veya müşterek hazırladığı 14 projesi birincilik ödülüne layık görülmüştür.
Leman Tomsu, 1981´de İTÜ´ den emekli olduktan sonra, yine öğrencilerine fikri manada her türlü katkıyı vermiş, 1988 yılında arkadaşları ile gittiği İspanya´da kalp krizi geçirmiş, İstanbul´a getirildikten kısa süre sonra 29 Nisan 1988´ de 75 yaşında iken, bundan tam 31 yıl önce bugün hayatını kaybetmiş ve 2 Mayıs´ta düzenlenen törenle toprağa verilmiştir.
Yazınının girişinde de belirttiğim gibi Leman?Tomsu, 1938´de Kayseri Halkevi Binası´nın projesini yapmış. DP iktidarı ile halkevlerinin kapatılması sonrasında bu bina şehir tiyatrosu olarak hizmet vermeye başlamıştır. Halen de ?Kayseri Büyükşehir?Belediyesi Şehir?Tiyatrosu´ olarak hizmetini sürdürmektedir.
Prof. Dr. Leman?Tomsu´yu ölümünün 31. yılında rahmetle anıyorum. Osmanlı döneminin çocuğu, Cumhuriyet´in genç kızı ve ilk mimarı olan Leman Tomsu adını, Kayseri yaşatmalıdır. Bugün Tomsu soyadı madem ki Tavlusun?Meydanı´na verilen addır; o halde Tavlusun´un meydanını çıkan ana caddenin adı da Leman?Tomsu Caddesi olmalıdır. Yahut da Mimarlar?Odası Kayseri Şubesi´nin de bulunduğu caddenin adı Türkiye´nin ilk kadın mimarı olan Leman?Tomsu Caddesi olarak değiştirilmelidir.
Ve yine, Şehir?Tiyatrosu binasının uygun bir yerine, Leman?Hanım´ın fotoğrafı ile o binanın mimarı olarak biyografisi asılmalıdır. Hatta tiyatro binasının adı da ?Büyükşehir?Belediyesi Leman?Tomsu Tiyatro Salonu´ olabilir.
Bu şehrin değerlerine sahip çıkmayı, projelerinin ilk sırasına koyan Büyükşehir?Belediye Başkanımız Memduh?Büyükkılıç´ın Leman Tomsu´nun adını bir şekilde yaşatacağından şüphem yok. Tabii bu noktada en büyük görev de Mimarlar?Odası Kayseri Şubesi´ne düşer. Tomsu´nun Kayseri veya yurt genelinde yaşı 60´ın üzerinde olup da mimarlık yapan ne kadar isim varsa hemen hepsinin hocası olduğunu söyleyelim. Önce O´nun?Kayseri´deki hocaları veya onların çırakları olan bugünkü genç mimarların Leman Hanım´ın adını yaşatacak adımı atmalılar.
